Ադրբեջանական ժողովրդի ձեւավորումը՝ թաթարացումից մինչեւ ադրբեջանացում․ Մաս I

NEWS.am-ը ներկայացնում է հրապարակումների շարք՝ նվիրված ադրբեջանցի ժողովրդի ձեւավորմանը, ադրբեջանական պետության քաղաքականությանը, պահանջատիրություններին եւ կեղծիքներին: «Ադրբեջանական ժողովրդի ձեւավորումը (թաթարացումից մինչեւ ադրբեջանացում)» հոդվածի հեղինակը Արցախի նախագահի խորհրդական, պատմական գիտությունների դոկտոր Դավիթ Բաբայանն է: Ներկայացնում ենք հոդվածաշարի առաջին մասը։

Ադրբեջանը մի երկիր է, որին մենք պետք է շատ լավ, խորը իմանանք, ընդ որում պատմությունը, քաղաքականությունը, էթնո-ազգային առանձնահատկությունները անհրաժեշտ է ուսումնասիրել օբյեկտիվորեն, համակողմանիորեն՝ նվազագույնի հասցնելով շահարկումներն ու հույզերը: Միայն այս կերպ մենք կկարողանանք արդյունավետորեն հակազդել այնտեղից եկող սպառնալիքներին, որոնք իրենց էությամբ ոչ միայն եւ ոչ այնքան ռազմական են: Իմանալով անցյալը եւ հասկանալով ներկան՝ մենք կկարողանանք անցյալն իրատեսորեն եւ ճշգրիտ կանխատեսել:

Ադրբեջանում պետականաշինության առանցքային գործոնը, որը մեծապես որոշում է այս պետության աշխարհաքաղաքականությունը, արտաքին եւ ներքին քաղաքականությունը, նրա գաղափարախոսությունը, ադրբեջանցի ժողովուրդն է, նրա էթնո-ազգային առանձնահատկությունները, որտեղ կարեւորագույն բաղադրիչներից մեկը այս ազգի ձեւավորման գործընթացն է:

Ադրբեջանցի ժողովրդի ձեւավորումը աշխարհաքաղաքական ամենահետաքրքիր նախագծերից մեկն է, որը սկսվել է 19-րդ դարում եւ, ըստ էության, շարունակվում է մինչ օրս: Այս ժողովրդի ձեւավորումը տեղի ունեցավ «վերեւից» եւ արդյունք էր ռազմավարական եւ մարտավարական աշխարհաքաղաքական հաշվարկների, որոնք կապված էին ռազմավարական նշանակություն ունեցող անդրկովկասյան տարածաշրջանի համար մեծ տերությունների պայքարի հետ: Այս ժողովրդի ձեւավորումը սկսվել է Ռուսական կայսրությունում` Ռուսաստանին Անդրկովկասի միավորումից հետո, շարունակվել է ԽՍՀՄ տարիներին եւ դեռեւս չի ավարտվել:

Նոր ադրբեջանցի ժողովրդի ձեւավորման գործընթացը անցել է «թաթարացում-թրքացում-ադրբեջանականացում» շղթայով: Ավելի երկարատեւ եւ ավելի քիչ կեղծվել է առաջին փուը՝ թաթարացումը: Ավելի կարճ, բայց ավելի կեղծված վերջին փուլն է՝ ադրբեջանականացումը:

Պետք է նշել, որ այս գործընթացի հիմնական փուլերը միմյանց տրամաբանական շարունակությունը չեն եղել եւ նույնիսկ չեն կանխորոշում միմյանց: Դրանցից յուրաքանչյուրը առանձին գործընթաց էր, որը շարունակություն չէր նախատեսում: Մի փուլը մյուսով փոխարինելը եւ ազգային ինքնության «վերաձեւավորման» նպատակի համար այս կամ այն ռազմավարության ընտրությունը արդյունք էին գլոբալ բնույթի արմատական աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերի եւ դրանց հանդեպ ռուսական, իսկ այնուհետեւ խորհրդային իշխանությունների արձագանքների:

Այս թեմայով Ադրբեջանի էթնոքաղաքական խճանկարը. քրդեր (մաս II) Ադրբեջանի էթնոքաղաքական խճանկարը. քրդեր (մաս I) Ադրբեջանցի ժողովրդի ձեւավորումը. Դրեյֆ դեպի Թուրքիայի կողմը. Մաս յոթերորդ Ադրբեջանցի ժողովրդի ձեւավորումը. Ռուսաստանից անջատվելու փորձերը. Մաս վեցերորդ Ադրբեջանցի ժողովրդի ձեւավորումը. Խորհրդայնացում եւ պանթյուրքիզմ. Մաս հինգերորդ