Այսպիսի դատական ակտեր դեռ շատ են կայացվելու և՛ Ադրբեջանի, և՛ Հայաստանի դեմ․ վերջանական դատական ակտին դեռ տարիներ կան, ընդհանուր 10-ից ավելի տարի է տևում նման գործերի քննությունը, բայց նախնական փուլը շատ կարևոր է հետագա վճռի համար։ Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում ասաց միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Ղազարյանը։
«Հայաստանը վավերացրել է ՄԱԿ-ի կոնվենցիան 1993 թվականին, իսկ Ադրբեջանը՝ 1996 թվականին։ Հայաստանի առարկությունն անցավ առ այն, որ գործի փաստերը պետք է քննել 1996 թվականից, այսինքն՝ այն պահից, երբ Ադրբեջանը ստանձնել է միջազգային պարտավորությունը։ 1992-94թթ եղել է ռազմական գործողություն, ավերվել են գյուղեր ու քաղաքներ, Ադրբեջանը պնդում է, թե ոչ թե ավիրվել այլ ավիրել է հայերը, և դա արվել է ոչ թե ինքնաբերաբար, այլ դիտավորյալ՝ որպես էթնիկ զտում։ Եթե գործի փաստերը քննվելու է 1996 թվականից, նշանակում է, որ առնվազն գոնե նյութաիրավական հիմքով Հայաստանին այդ խախտումները չեն կարող վերագրվել, իհարկե հարցը բաց է մնում երկրորդ մասով, այսպես ասած՝ պոզիտիվ պարտավորության իմաստով, առ այն, որ 1996 թվականից սկսած Հայաստանը կարո՞ղ էր կանխարգելող որևէ գործողություններ արել կամ որևէ կերպ վերականգնել, կամ թույլ չտար, որ շարունակվեր։ Ադրբեջանը, կարծում եմ, կգնա այդ ճանապարհով։
Երկրորդ կետը վերաբերում է ականների տեղադրմանը, որը Ադրբեջանը նախկինում մի քանի անգամ վերագրել է Հայաստանին, Եվրոպական դատարանը դա մերժել էր, գուցե տակտիկական նպատակով Հայաստանը կրկին ներկայացրել է, սակայն դատարանը գտավ, որ դրան անդրադարձի կարիք չկա, քանի որ Ադրբեջանն այդ հարցը չի բարձրացրել։ Կարելի է ասել, որ դատարանը վերջնականապես փակեց այդ հարցը։
Երրորդը հարցն այն է, որ Ադրբեջանը շահարկում է բնապահպանական խնդիրները՝ վերագրելով Հայաստանին կրկին միջազգային բնույթի հանցագործություններ։ Ըստ որոշման՝ նույնիսկ եթե բնապահպանությանը վնաս հասցված լիներ, ապա դա չի նշանակում, որ Հայաստանին կարելի է վերագրել տարբերակված վերաբերմունք, այլ կերպ ասած՝ որ դա արվել է դիտավորյալ»,- ներկայացրեց միջազգային իրավունքի մասնագետը։
Անդրադառնալով Ադրբեջանի կողմից ներկայացվող այն պահանջներին, որ Հայաստանը պետք է հրաժարվի միջազգային դատարաններում ներկայացված հայցերից, Ղազարյանը մեկնաբանեց, թե ինչու է Ադրբեջանն այդպես ուզում․ «Հայաստանը զինված հակամարտության զոհ է, Հայաստանը պարտվել է պատերազմը, իսկ Ադրբեջանը պատերազմը հաղթել է անարդարացի կերպով, դա ինքնապաշտպանություն չէ, այլ հարձակողական պատերազմ է, որ արգելված է միջազգային իրավունքով։ Ադրբեջանը փորձում է ամեն կերպ լեգիտիմացնել այդ պատերազմը, իրենց երկրում կոչում են դա հայրենական պատերազմ։ Ադրբեջանը հասկանում է, որ եթե ռազմաքաղաքական բանակցություններում առավելություն ունի, ճնշում է Հայասանին։ Դատավարությունը հետաքրքրիր է նրանով, որ անկախ նրանից, թե ովքեր դատավարության կողմերը, դատարանի դահլիճում նրանք հավասար հնարավորություններ ունեն։ Ռազմի դաշտումը պարտվածը կարող է առավելության հասնել դատարանի դահլիճում։ Որքան ժամանակը հոսում է առաջ, այնքան մեծանում է Ադրբեջանի բեռը, թե ո՞ւր են ԼՂ հայերը, չէ՞ որ դուք նրանց վերաբերյալ էիր բանակցում ու հանկարծ այնտեղ հայեր չկան։ Եթե նրանք իրենց կամքով չեն հեռացել, նշանակում է, որ դուք միջազգային հանցագործություն եք կատարել»։
Անդրադառնալով COP-29-ի ֆոնին Բաքվի կողմից հայ գերիներին այդպես էլ ազատ չարձակելուն՝ միջազգային իրավունքի մասնագետն ասաց․ «Նշանակում է, որ Ադրբեջանը դեռ քաղաքական ռեսուրս ունի դիմակայելու միջազգային հանրությանը։ Երբ այդ քաղաքական ռեսուրսը կհավասարվի Հայաստանի դիմադրությանը կամ կնվազի, ապա այլընտրանք չի ունենա։ Ազատ արձակելն է խնդիր, պետք է իրավական գործընթաց լինի, ինչի համար էլ հիմքեր են պետք։ Քաղաքական որոշակի պայմանավորվածություն պետք է լինի, որովհետև ազատ արձակվածները հետո կարող են նաև խոսել»։