Լեւ Գուդկով. «ԽՍՀՄ–ը Ռուսաստանում դեռ վերջնականապես չի փլուզվել»
Հարցազրույց՝ սոցիոլոգ, «Լեւադա» կենտրոնի տնօրեն Լեւ Գուդկովի հետ
–Ինչ են ռուսաստանցիները հասկանում ժողովրդավարություն ասելով։
–Եվրոպան եւ Ռուսաստանը միմյանց չեն հասկանում, երբ խոսում են դեմոկրատիայի մասին։ Ռուսաստանում դա առաջին հերթին տեղաշարժման, աշխատանքի եւ ճամփորդությունների ազատությունն է, տնտեսական շուկաների ազատությունը։ Բացի այդ, այն իշխանությանը թեթեւ քննադատելու հնարավորություն է ենթադրում։ Բայց այս ամենը շատ հեռու է նրանից, ինչ եվրոպացիներն են հասկանում «դեմոկրատիա» ասելով։
Ռուսաստանում, ես կասեի, ավելի շատ ոչ թե ավտորիտարիզմ է, այլ տոտալիտարիզմի տարբեր դրսեւորումներ։ Վլադիմիր Պուտինը, կարծես, փորձում է նմանակել նախկին տոտալիտար ռեժիմներին, մասնավորապես՝ ԽՍՀՄ-ին։ Նրանք ահագին ընդհանրություններ ունեն. միակ հիմնական կուսակցություն, որ ղեկավարվում է պետական ապարատի կողմից, ոստիկանական համակարգի ուժեղ ճնշում, խիստ ճնշում ԶԼՄ–ների վրա, ճնշում տնտեսության վրա... Բայց ԽՍՀՄ–ի կոմունիստական գաղափարախոսությանը փոխարինելու եկան ազգայնական հզորության մասին երազանքները։
Իրականում ԽՍՀՄ–ը Ռուսաստանում վերջնականապես չի փլուզվել։ 1990 թվականից ի վեր մենք հետեւում ենք խորհրդային ռեժիմի դանդաղ փլուզման երկարատեւ գործընթացին։ Կոմունիստական դիկտատուրային փոխարինելու եկավ կիսադիկտատուրան՝ Ելցինի, իսկ հետո՝ Պուտինի օրոք։
ԽՍՀՄ–ի ժամանակարջանի շատ ուժեղ ինստիտուտներ այսօր էլ այդպիսին են մնացել. իշխանական կառույցները, բանակը, դատական համակարգը, կրթական համակարգը։ Բացի այդ, ինչպես եւ ԽՍՀՄ տարիներին, տարբեր գերատեսչություններ պայքարում են միմյանց դեմ իշխանության համար։
–Ինչո՞ւ են ռուսները ընդունում այդ ավտորիտարիզմը նույնիսկ այսօր։
—Ռուսաստանցիների ճնշող մեծամասնությունը չի ընդդիմանում, քանի որ ԽՍՀՄ ռեպրեսիվ համակարգը շարունակում է ճնշել ուղեղների վրա։ Դա, իհարկե, տեռորի մթնոլորտ չէ, ինչպես Ստալինի ժամանակ էր, սակայն դրա սպառնալիքը քաղաքացիական հասարակությանը կաթվածահար է անում։ «Հոմո սովետիկուսը» սովոր է ապրել ճնշումների ներքո, եւ դա դեռ երկար կձգվի։
Այդպիսի մտածելակերպը հատուկ է նաեւ երիտասարդներին, նույնիսկ նրանց, ովքեր ծնվել են արդեն ԽՍՀՄ փլուզումից հետո։ 1990-ականներին երկրում ժողովրդավարական եւ ազատական բարեփոխումների քամի կար, սակայն տնտեսական ճգնաժամը այնքան չարիք գործեց, որ ռուսաստանցիների աչքերում վարկաբեկեց անգամ դեմոկրատիայի եւ բարեփոխումների գաղափարը։ Դա ուղի է բացում ավտորիտար ռեժիմի վերադարձի համար, ընդ որում ռուսաստանցիների, այդ թվում՝ երիտասարդների աջակցությամբ։
Տեղական մակարդակով ռուսաստանցիները պատրաստ են համախմբվել (դպրոցի տնօրենի դեմ, շենքը քանդելու դեմ եւ այլն), սակայն դա չի ընկալվում որպես քաղաքական քայլ. խոսքը այստեղ ինքնապաշտպանության մասին է գնում, քանի որ կոնկրետ վտանգ կա անձնական կյանքում։ Ազգային մակարդակով՝ ավելի ու ավելի քիչ մարդիկ են ելույթ ունենում ի պաշտպանություն դեմոկրատիայի, քանի որ խոսքը այլեւս չի գնում անձնական կյանքի մասին եւ մարդիկ վտանգ չեն զգում։
—Հնարավո՞ր է, որ քաղաքական այս մտածելապերպը երբեւէ փոխվի։
—Եկեք ամեն ինչին հեռվից նայենք։ ԽՍՀՄ–ը փլուզվեց 27 տարի առաջ։ Ի՞նչ հաջողվեց անել ֆրանսիական դեմոկրատիային քառորդ դարի ընթացքում՝ 1789 թվականի հեղափոխությունից հետո։ Խնդիրն այն է, որ Ռուսաստանում իշխանության բոլոր օղակները անտարբերություն են պահպանում։ Վլադիմիր Պուտինը հրաշալի կերպով կարողանում է դրանից օգտվել՝ իր ելույթներում խորհրդային եւ ցարիզմի ժառանգությունը միախառնելով ժամանակակից տարրերով։
Մեծ քաղաքներում ռուսները պատրաստ են ապրել եվրոպական դեմոկրատիայի օրենքներով։ Բայց միեւնույն է, դա փոքրամասնություն է։ Բնակչության երկու երրորդը ապրում է գյուղերում եւ փոքր քաղաքներում, որտեղ ԽՍՀՄ ժառանգությունը ավելի ուժեղ է, իսկ փոփոխությունների նկատմամբ վախը՝ ավելի մեծ։ Այնտեղ ԽՍՀՄ–ի մասին հիշողությունները իդեալականացվում են, եւ իսկական ձգտում կա պատերնալիստական ռեժիմի նկատմամբ։
—Ի՞նչն է նրանց համար կարեւոր՝ ռեժիմի կողմից երաշխավորված կայունությունը թե՞ ուժեղ ղեկավարի պաշտպանությունը։
—Ուժեղ նախագահը այնքան էլ կարեւոր չէ ռուսների համար։ Ամենից կարեւորը նրանց համար տնտեսական եւ սոցիալական կայունությունն է։ Հատկապես, եթե այն ուղեկցվում է իրենց եւ երկրի նկատմամբ հպարտության զգացումի վերադարձով։ Պետք չէ այնքան էլ հավատալ Պուտինի հանդեպ նրանց տածած այսպես կոչված սիրուն, չնայած որ այստեղ, իրոք, կարելի է նշել անձի պաշտամունքի որոշ տարրեր։
Ռուսների վերաբերմունքը նրա նկատմամբ հակասական է։ Նրանց դուր են գալիս Պուտինի հաջողությունները միջազգային հարթակում. Մոսկվայի վերադարձը դիվանագիտական ճակատներ, Վաշինգտոնի հետ հավասար խաղերը, միջազգային հարաբերություններում աճող ազդեցությունը։ Միեւնույն ժամանակ նրա հաջողությունները երկրի ներսում շատ ավելի համեստ են, ինչպես պարզ է դառնում ճգնաժամի եւ ետընթացի երկու տարիների արդյունքում։ Տասը տարիների ընթացքում եկամտի շատ արագ աճը, հիմնված հսկայական նավթային շահույթների վրա, միշտ չէ որ մեր տնտեսական կառույցների արդիականացման գրավականն է հանդիսացել։
Քարից մինչև արձան. Գիտնականները առաջին անգամ ցույց են տվել Զատկի կղզում մոայիի ստեղծումը
Մայր Աթոռի հայտարարությունը
Զորականում ուսանողին ծեծի ենթարկած դեռահասներն ազատության մեջ են
44-օրյա պատերազմը սկսվել է երկու պատճառով․ Հայաստանի խորհրդարանի փոխնախագահ
«Հերյուրանք է». Գագիկ Բեգլարյանը՝ Ավինյանի համար ձայներ ապահովելու եւ փողերի լվացման մասին
54-ամյա Քրիստինա Օրբակայտեն լողազգեստով ցուցադրել է կազմվածքը
Քեյթ Միդլթոնը բացահայտել է իր արտաքինի մասին զարմանալի գաղտնիք
«Միսս Անգլիա» մրցույթում առաջին բացահայտ նույնասեռական հաղթողը պատմել է, որ իրեն «ծաղրել են» իր սեռա...
Աշակերտները ծեծի են ենթարկել և նվաստացրել Նոյեմբերյանի պետական քոլեջում սովորող տղային. նրանք ձերբակ...
Ով մեզ հետ չի, առնվազն դավաճան է