Այսօր՝ 19 մարտի 2024թ., 00:00
Լյուքս դասի տիեզերական ճամփորդություններով զբաղվող ընկերությունը ուղևորներին կես միլիոն դոլարանոց ուտեստ կառաջարկի Rolls-Royce Ghost-ը «թոշակի կանցնի». նրան կփոխարինի նոր Alpina սեդանը Որքան կնստի ամեն մի ծառը Երեւան քաղաքի վրա. Բեգոյանը մանրամասներ հայտնեց Քնած մարդկանց ուղեղը հասկանում է արտաբերված բառերի իմաստը. գիտնականներ Հարի Քեյնը վնասվածք է ստացել Տավուշի նախկին մարզպետ Հովիկ Աբովյանը Հայաստանին կփոխանցի ավելի քան 608 մլն 634 հազար դրամ Նրա հետ վաղուց չեն բանակցում, այլ՝ պահանջում են. Արշակ Կարապետյանը հակադարձում է Նիկոլ Փաշինյանին Արագածոտնում ձյան առատ տեղումներ են (տեսանյութ) Ռուսական ընտրություններն ակնհայտորեն ոչ ազատ էին, ոչ արդար. Սպիտակ տուն Հռոմի պապ, Կիմ Չեն Ըն, Մադուրո. ովքեր են շնորհավորել Պուտինին Ոստիկանությունը հորդորում է կապել ամրագոտիները, այլապես՝ կտուգանեն ԵՄ Խորհուրդը կքննարկի Հայաստանին աջակցության հարցը «Ցեղասպանության հակադարձում. Արցախի հայերի իրավունքների և անվտանգ վերադարձի ապահովում» խորագրով քննարկում ԱՄՆ Կոնգրեսում Սպասվող առատ տեղումներից չբողոքեք, մեզ ջուր է պետք․ Գագիկ Սուրենյան Առանց միջազգային արդարադատության հնարավոր չէ հասնել կայուն ու տևական խաղաղության. հայտարարություն 2023-ի սեպտեմբերից Հայաստանը լքած 7 825 արցախցիներ չեն վերադարձել. նոր տվյալներ Պուտինը հայտարարել է, որ համաձայն է եղել Նավալնիի փոխանակմանը Ադրբեջանցիներն ավերել են գետավանցի ազատամարտիկների հիշատակին նվիրված հուշահամալիրը «Ֆեներբահչեի» ֆուտբոլիստների եւ «Տրաբզոնսպորի» ֆանատների բախումը (տեսանյութ) Մոլդովայում ձերբակալել են ՌԴ դեսպանատունը հրկիզելու փորձ կատարած տղամարդուն Հարբած կինը կապված սավաններով փորձել է իջնել 4-րդ հարկից, սակայն վայր է ընկել և մահացել Մարսի մակերեսին միլիարդավոր խառնարանների ձևավորման համար մեկ երկնաքար է պատասխանատու Կլիմայի ակտիվիստները խափանել են Հռոմի հայտնի մարաթոնը՝ «մահաբեր ամռան» մասին նախազգուշացնելու համար Շիրակի մարզում, Ապարանի տարածաշրջանում և Ջերմուկում ձյուն է տեղում Հնագետները հայտնաբերել են, թե որտեղ է խորտակվել 17-րդ դարում անհետացած բրիտանական լեգենդար ռազմանավը Գերմանիայի նախագահը չի շնորհավորի Պուտինին նախագահական ընտրություններում տարած հաղթանակի կապակցությամբ․ Գերմանիայի նախագահի մամուլի քարտուղար Մեդվեդևը շնորհավորել է Ռուսաստանի թշնամիներին ընտրություններում Պուտինի հաղթանակի կապակցությամբ Մարտի 20-ի հանրահավաքը որևէ առնչություն չունի արցախյան ու հայաստանյան քաղաքական ուժերի հետ. Արտակ Բեգլարյան Այսօր մենք Հայաստանի հետ խաղաղ բանակցությունների ակտիվ փուլում ենք․ Ալիև Մարտունեցիներն ընդդիմադիր պատգամավորների հետ քննարկել են անվտանգային իրավիճակը Ստոլտենբերգ. Մենք հույս ունենք Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև կայուն խաղաղության հասնել Օրվա խորհուրդ Քիրբի. Ուկրաինացիները նահանջում են պաշտպանության երկրորդ և երրորդ գիծ Արա Աբրահամյանի ներկայացուցիչը Մոսկվայի հայերի միությունում ծեծի է ենթարկել 20-ամյա երիտասարդին Ում է իրականում պատկանում Թաիրով 50/10 հասցեում գտնվող հողատարածքը. ով է զավթողը Տղամարդը կոտրել է Սյունիքի, Վայոց ձորի և Արարատի մարզերում տեղադրված բոլոր արագաչափերը Վլադիմիր Պուտինն, ըստ նախնական տվյալների, ընտրություններում ստացել է ձայների 87,68 %-ը 17-ամյա տղայի սպանության մեջ հիմնական մեղադրյալներից մեկը հայտնել է, որ դանակն իրեն փոխանցել է ընկերը․ մանրամասներ սպանության դեպքից Ռուսաստանցի թենիսիստներ Կարեն Խաչանովն ու Անդրեյ Ռուբլյովը բարեգործական հանդիպում են անցկացրել Լոս Անջելեսում Արցախից բռնի տեղահանված ընտանիքների համար Ֆերմերին երկարաժամկետ ազատազրկում է սպառնում՝ մուտանտ ոչխարներ բուծելու համար Ինչպես կարող եք կառուցել Ձեր տունը սահմանամերձ բնակավայրում ամբողջությամբ պետության ֆինանսավորմամբ. մանրամասներ (տեսանյութ) ԱՄՆ-ն Ճապոնիային է վերադարձրել Երկրորդ համաշխարհայինի ժամանակ հափշտակված 22 պատմական նմուշ Երգիչ Բրունո Մարսը Լաս Վեգասի խաղшտներից մեկին պարտք է 50 մլն դոլար Երևանի Ինֆորմատիկայի պետական քոլեջի ուսանողին սպանած անձին դատարանը կալանավորեց ՀՀ-ում օդի ջերմաստիճանը մարտի 19-ի ցերեկը կնվազի 5-7 աստիճանով, մարտի 20-22-ին նույնքան կբարձրանա ՔՊ-ի կողմից իմ նկատմամբ շատ մեծ ճնշում կար, որ պետք է քաղաքապետարանում բոլորին հանեմ, նոր մարդկանց բերեմ. Մարության 38-ամյա տղամարդը կրծքավանդակի ձախ կեսի հրազենային վնասվածքով Վանաձորի հիվանդանոց է տեղափոխվել ՌԴ-ում ընտրությունների քվեարկության վերջին օրն ավելի քան 50 մարդ է բերման ենթարկվել Պատժամիջոցները՝ Բաքվի վարչակարգը զսպող գործիք. Գարդման-Շիրվան-Նախիջևան համահայկական միությունը ողջունել է Եվրախորհրդարանի բանաձևերը Ալեքսանդր Շիրվինդտի ժառանգության մասին մանրամասներ են հայտնի դարձել Ալեն Սիմոնյանն ուզում էր դառնալ քաղաքապետ և մի փոքր տխրել էր, որ չդարձավ. Մարության Ո΄չ քո հոր տարածքներն են, ո΄չ դու սուլթան ես, ո΄չ թագավոր ես, որ հիմա էլ հանձնում ես. Բագրատ Սրբազանը՝ 4 գյուղերի մասին Եթե ես չընտրվեմ, առնվազն արյունահեղություն կլինի. Թրամփ Մեր արտաքին քաղաքականության նպատակը կարծես մեր ընկերներին մեզ թշնամի դարձնելը լինի․ Լևոն Քոչարյան Բերման է ենթարկվել Մաստարայի վարչական ղեկավարը. նրա ծոցագրպանում կանեփ է հայտնաբերվել Մոսկվայի վրա թռչող ԱԹՍ–ի ոչնչացման պահը հայտնվել է համացանցում Եթե Փաշինյանը պատրաստ է տալ հայկական տարածքներ, պարտավոր է նաև պահանջել վերադարձնել ԼՂ ինքնավար մարզի կարգավիճակը․ Օսկանյան Ուկրաինան կկորցնի ավելի շատ տարածքներ. Իլոն Մասկի կանխատեսումը «Դոմոդեդովոյում» դեպի Մոսկվա թռչող ԱԹՍ է խոցվել․ քաղաքապետ Ինչ-որ մի տեղ պիտի կանգնի այդ նահանջը, թող Ոսկեպարում կանգնի. մենք պետք է կանգնեցնեք այդ նահանջը. Աջապահյան Մենք Սուրբ լեռ ունենք, Արարատն է․ Բագրատ Սրբազան «00 DD 000» համարանիշը ձեռք է բերել Սամվել Ալեքսանյանի փեսան ՌԴ նախագահի ընտրությունների արդյունքներից շատ բան է կախված. ՀՀ-ում ՌԴ դեսպան Կալանավորները չեն ենթարկվել ծառայողների պահանջներին և տեղափոխվել են պատժախցեր ՆԳՆ փրկարար ծառայությունը Զովունի գյուղի մոտ գտնվող գազալցակայանում տեղի ունեցած պայթյունից մանրամասներ է հայտնել Պատրաստվենք մեր կյանքի ամենակարևոր հանդիպմանը. Գալստյան կիրակի Կին ուղևորին չենթարկվելը վարորդի համար տխուր հետևանք է ունեցել Ռուսաստանի 8 շրջաններում 35 անօդաչու է խոցվել և գրավվել. Կրասնոդարի նավթավերամշակման գործարանում հրդեհ է բռնկվել Օրվա խորհուրդ ՏԵՂԵԿԱՆՔ № 41՝ Նիկոլ Փաշինյանին ընտրածների համար Խոշոր պայթյուն և փլուզում՝ Քանաքեռավանի գազալցակայանում․ աշխատակիցը մի քանի մետր շպրտվել է. նրա վիճակը ծայրահեղ ծանր է Օրվա խորհուրդ Պատգամավորներից ովքեր են մեկնելու ՌԴ՝ դիտարկելու նախագահական ընտրությունները Մանուկ Սուքիասյանը մանրամասներ է հայտնել քաղաքապետարանում խուզարկությունից Binance-ի թոփ մենեջերներ Ղամբարյանը և Անջարվալան ձերբակալվել են Նիգերիայում. Wired Գևորգ Պապոյանին կփոխարինի Ծովինար Վարդանյանը Գյումրու Տիմիրազևի փողոցի 61-ամյա բնակչին սպանել է 47-ամյա հարևանը Տնտեսագետ Յուրի Մինասյանին դաժան ծեծի ենթարկելով հասցրել են մահվան Շարունակում ենք մնալ այն կարծիքին, որ «Հայոց պատմության» 7-րդ դասարանի դասագիրքը միտված է Հայոց ինքնության մի շարք կարևոր հիմնասյուների խաթարմանը․ Գիտնականներ ՆԱՏՕ-ն հավատարիմ է Հայաստանի, Մոլդովայի, Ադրբեջանի, Վրաստանի հետ գործընկերությանը. Ստոլտենբերգ
Հարցում

Սև սքեմ-կանաչ կամուֆլյաժ

Ամեն անգամ դիրքերից իջնելիս զգացողությունը տարբեր է լինում․ ոչ մի անգամ չի կրկնվում։ Իջնողներիս համար տարբեր է, մնացողների համար դիրքը կամ դժվար պայմաններում առաջ չգնացող ժամանակ է, կամ՝ պատերազմ։ Եվ նախընտրելի է առաջինը։

Միշտ երկար ժամեր տևած շփումներից հետո մնում է ընդամենը մի քանի կարևոր միտք ու նախադասություն։ Մնացածը ծավալ է, որ կարելի է չգրել, եթե պատմության կարիք չկա։ Այս անգամ մի քանի նախադասությունը սրանք էին․

ա) դիրքերում պատահող ողբերգական դեպքերի մեծ մասը տեղի է ունենում տասներորդ օրից հետո, տասնչորս օրը շատ է դիրքերի համար։ Սա ամենակարևորն էր, այս մասին ասաց փոխգնդապետը։

բ) դիրքերից իջնող զինվորների տրամադրությունը դիրք բարձրացող զինվորների տրամադրությունից լավն էր։

գ) կիրթ հրամանատարները փոխում են զորամասի պատկերը ու զորամասի ներսի ապահովության ու նորմալ հարաբերությունների երաշխիքն են։ Կիրթ հրամանատարները ցավոք շատ չեն։

դ) ուզեցի մի անգամ տեսնել աշխարհի բանակների օրինակելի դիրքերի պայմանները, ուզեցի իմանալ, ինչպիսինն է լինում հարուստ երկրի օրինակելի դիրքերի տեսքը։ Ինչի՞ն ձգտենք։

ե) զինվորները երբեք չեն ասում եկվորներին այն, ինչ մտածում են ու միայն հրամանատարի բարեկամական թույլտվությունից ու պնդելուց հետո ինչ-որ ցանկություն են արտահայտում։

զ) մեր կրթական համակարգի ժանտախտը բանակում առավել ցայտուն է երևում, զինվորներ կան՝ տառաճանաչ չեն։

«Պահեա՛ և պահպանեա՛ զզօրամասս զայս»
Զորամասում հերթափոխի օր էր։ «Պահեա և պահպանեա զզօրամասս զայս»-ը զորամաս մտնելու պահին լսած առաջին նախադասությունն էր։ Հերթափոխից առաջ զինվորները լսում էին սարկավագի աղոթքը։ Մի տեսակ տեղանքի համար անսպասելի էր։ Աղոթքի վերջում զինվորները խաչակնքում էին։ Ուշադիր լինելու դեպքում նկատելի էր, որ ոմանք չեն խաչակնքում։ Զինվորների մեջ այլազգիներ կան՝ եզդիներ, ասորիներ։ Աթեիստները, կարծում եմ, բանակում չեն հրապարակում իրենց կրոնական հայացքները՝ դրա ժամանակը չէ, ու հավանաբար խաչակնքվում են մեծամասնության ազդեցությամբ։

Վերևում՝ դիրքերում, փոշոտ, հողոտ, ավտոդողերով ու տակառներով պատնեշած հողակտորի վրա երեք ծածկ կա, մեկը` ճաշելու համար նախատեսված, մյուսը՝ հանգստանալու, երրորդը աղոթատեղի է՝ աղոթագրքերով։

 

Զորամասում սարկավագը աղոթքից հետո սքեմի վրայից հագավ կամուֆլյաժը ու բարձրացանք դիրքեր։

Այս թեման բանակում, հավանաբար, շատ նուրբ է․ ինչ-որ բանի, զորավոր բանի պիտի ապավինես․ կամ՝ զորավոր պետությանը, կամ՝ զենքին, կամ՝ Աստծուն։ Մենք այդ պահին ուրիշ աշխարհից էինք գալիս, որտեղ ամեն օր մթնշաղին ամբոխը պահանջում է կաթողիկոսի հրաժարականը։ Այստեղ՝ հողի վրա քաշած ծածկի տակ աղոթատեղիի մի քանի քառակուսի սանտիմետր տարածքում, նրանք հավանաբար գտնում են իրենց ապահովության անհասկանալի երաշխիքն այն պահին, երբ հայացքները դիտակետերից, որտեղից երևում են հակառակորդի՝ իրենց պես անպաշտպան ու իրենց պես վտանգավոր դիրքերը, շրջում են մեր կողմ ու միգուցե ուզում են, որ իրենց ինչ-որ մեկը ապահովություն խոստանա։

Երբ սարկավագն ասում էր «պահեա և պահպանեա զզօրամասս զայս», ինձ թվաց, որ եթե ամեն հերթափոխից առաջ զինվորներից մեկի մայրը կամ հայրը հրավիրվի զորամաս ու բարձրախոսով, ինչպես դա անում էր երիտասարդ սարկավագը, իր ծնողական օրհնությունը տա ու ասի․ «ես՝ զինվոր այսինչ այսինչյանի մայրը կամ հայրը, դիմում եմ ձեզ, սիրելի ու թանկ տղաներ, երբ վերևում հոգնածությունից կամ հուսահատությունից ինչ-որ խնդիր առաջանա ձեր միջև, հիշեք, որ դուք միայն ձեզ համար չեք պատասխանատու, այլև ձեր մայրերի ու հայրերի, որոնք երկու տարի ամեն օր ձեզ հետ են, եթե չեք կարողանա հարթել ձեր խնդիրները, արեք դա հանուն ձեր ծնողների։ Թող խաղաղ անցնի ձեր տասնչորս օրը, մենք սպասում ենք ձեզ, որ ուրախանանք ձեր վերադարձով»։ Կարծում եմ ամեն հերթափոխի որևէ ծնող կամ մի քանի ծնող մեծ խանդավառությամբ կընդունեն նախարարության առաջարկը «սարկավագություն» անելու։ Եվ վստահ եմ, եթե այս փորձը լիներ Իսրայելի բանակում, մենք անպայման հիացած հղումներ կանեինք, թե ինչ մարդասիրական հնարքներ ունի այս ուժեղ ու պատերազմող բանակը։

Պաշտպանության նախարարությունից մեզ զորամաս ուղեկցող զինվորականը մի քանի անգամ նշեց, որ այս զորամաս միշտ ուրախությամբ է գալիս, որովհետև հրամանատարական կազմը կիրթ է։ Բանակում դա միշտ հարաբերական հասկացություն է, բայց երբ փոխգնդապետ Մհեր Սարգսյանը զորամասից մեզ ուղեկցում էր դիրքեր և դիրքերում գրագետ ու անկաշկանդ զրույցի հեղինակն ինքն էր, հասկանալի էր, որ զորամասի ներսում անվտանգության երաշխավորները նրա պես կիրթ, զուսպ, հոգնած մարդիկ են, որոնք զինվորի մասին խոսում են ու զինվորի հետ շփվում են նախ որպես մարդու, հետո՝ որպես հրաման կատարողի։

Փոխգնդապետ Սարգսյանը դիրքերում դիմում է մի պատրաստակամ ու չափից դուրս պատրաստակամ զինվորի ու հարցնում․ «Ասա տեսնեմ, դիրքերում մնալու քանի օրն է ճիշտ՝ 14, 10, թե՞ 7»։ « Տասնչորս, պարոն փոխգնդապետ»։

Փոխգնդապետը ժպտում է ու նորից հարցնում, մի անգամ էլ է հարցը կրկնում ու խնդրում է ասել այն, ինչ մտածում է։ Ու զինվորը ասում է, որ տասնչորսը շատ է մի քիչ։

 

Փոխգնդապետն ասում է, որ վիճակագրությամբ բոլոր դժբախտ պատահարները տեղի են ունենում տասներորդ օրից հետո, հոգնում են։ Փորձում եմ հասկանալ, թե այդ փոքրիկ հողակտորում ոնց կարող է զինվորը հոգնածությունից խախտել անվտանգության շատ ակնհայտ ու չլղոզված կանոնները ու հասկանում եմ, որ եթե երկար մնամ այստեղ, երևի մի պահից անտարբեր կդառնամ ամեն ինչի հանդեպ, ու անվտանգության կանոնակարգը և ահավոր հոգնած ուղեղը երևի կկորցնեն կապը։ Հակառակորդի գնդակից խաղաղ պայմաններում զոհերի պատճառն անվտանգության կանոնների խախտումն է։ Փոխգնդապետը պատմում է, որ դեպքեր են եղել, երբ իննսունականներից ականապատ տարածքով, որի մասին զինվորներին առաջին իսկ օրից զգուշացվում է, իրենք հրաշալի պատկերացնում են, որ այդ տեղանքը ականապատ է, և ոչ ոք չի անցնում այդտեղով, հարևան դիրքում մարտական ծառայություն անցնող ընկերոջը տեսնելու համար ընտրում են ականապատ կարճ ճանապարհը և պայթում ականի վրա։ Փոխգնդապետի կարծիքով դիրքերում հերթափոխի տասը օրը ամենաճիշտն է։

Բանակում նորամուծություններ կան։ Զորամասում բանկոմատներ են տեղադրվում առձեռն գումարից խուսափելու համար։ Գումարը հաճախ զինվորների միջև վեճերի պատճառ է լինում, և զինվորին գումար փոխանցելու քարտային համակարգը վեճերից խուսափելու մի ձև է։ Փոխգնդապետը կրկնում է, որ ծնողներին բազմիցս դիմել են մեծ գումար չուղարկելու, չփոխանցելու խնդրանքով, քանի որ դրա կարիքը այստեղ չկա։

Դիրքերում ճաշելու համար նախատեսված մի ծածկի տակ երկար սեղանին շարում են նոր հերթափոխի համար բերած սննդի պաշարը։ Ծանոթ բան տեսած հայացքով մոտենում եմ պատմական «տուշոնկաների» տուփերին։ «Պարոն փոխգնդապետ, էսքան տուշոնկա ուտելուց աղիքային խանգարումներ չեն ունենու՞մ զինվորները, մանավանդ էս շոգին»։ Փոխգնդապետը լավ հումոր ուներ ու սկզբում բացատրում է, որ ուշադիր նայեմ՝ բոլորը մսով չեն, կեսը բանջարեղենային ռագուների պահածոներ են, իսկ ինչ վերաբերում է թունավորվելուն, զինվորները, որպես կանոն, երդման արարողության օրն են այդպիսի խնդիրներ ունենում, երբ ծնողները գալիս են, ու թույլ է տրվում ծնողների հետ մի քանի ժամ անցկացնել, այ ծնողները փորձում են քառասուն օրվա բացթողումը մի օրում լրացնել ու անհավանական սնում են իրենց տղաներին մի քանի ժամում։

 

Ասում է՝ ծանրոցներ են ուղարկում սննդով, ու երբ բացում են, հիմնականում փչացած, նեխած սնունդ է լինում, բացում են բժշկի, զինվորի ներկայությամբ և թույլ չեն տալիս` փչացած սնունդը հասնի զինվորին։

«Երդման օրերին պատահում է, որ որևէ զինվորի ծնող ներկա չլինի՞»՝ հարցնում եմ։ Փոխգնդապետն ասում է. «Հիմնականում բոլորը լինում են, եթե մի հինգ հոգու ծնող ներկա չի լինում, անպայման նրան, մարդ ենք կցում»։ Ասում է նաև, որ ինքն անձամբ նայում է զինվորների գործերը ու առաջին օրերին բոլոր այն զինվորներին, որոնց բնութագրում խնդրահարույց կետեր կան՝ կցում են ավելի ամուր հոգեբանությամբ տղաների ու նա ստանձնում է մյուս զինվորի, պայմանականորեն ասած, «հոգածությունը»։ Ես մի քիչ լավ չպատկերացրի, թե դա ինչ տեսք ու բովանդակություն կունենա, բայց փոխգնդապետ Մհեր Սարգսյանի մարդասիրական մոտեցմանը վստահեցի։

Զորամասի գրադարանը

Մինչև դիրքեր բարձրանալը, զորամասի գրադարանում մեզ սուրճ են հյուրասիրում։ Սուրճ եփողը վաթսունին մոտ մի բարետես կին է, Մարտունու Գիշի գյուղից։ Սուրճն եփում ու ընթացքում զրուցում է։ Գրադարանի գրքերը երկու տեսակ են՝ մի մասը թարմ տպված ռազմական-հայրենասիրական, մյուս պատին՝ հին, փոշոտ գեղարվեստական ու գիտական գրքեր։ Առաջին գիրքը, որի կազմը հետաքրքրիր ու ծանոթ թվաց, Սարգիս Աբրահամյանի «Սերունդների հետ» վիպակն էր։ Հիշում եմ, որ այս մարդը պապիս ընկերն է եղել, ես իրեն չեմ տեսել, բայց ամառները պապիս հարուստ գրադարանում մի քանի քաղաքային կյանք նկարագրող սիրուն գիրք կար հայ հեղինակների, որ դպրոցական ժամանակ մեծ սիրով ամեն տարի կարդում էի, դրանցից մեկը Զորայր Խալափյանի «Վերադարձնելով ձեր դիմանկարը» գիրքն էր, մյուսը՝ Սարգիս Աբրահամյանի «Սերունդների հետը»։ Ով կմտածեր, որ Մարտունու զորամասի գրադարանում պիտի հանդիպենք։ Գրադարանավարուհուն հարցնում եմ թերահավատորեն. «Զինվորները էս ռազմական գրքերը կարդու՞մ են», ասում է՝ չէ, դրանք սպաների համար են։ Բա ի՞նչ են կարդում զինվորները, Նժդեհի գիրքն եմ վերցնում, ասում է. «Չէ, է, զինվորը տենց բաներ չի կարդում, զինվորները սիրո մասին գրքեր են ուզում մենակ, էն էլ քիչ ա»։ Վերցնում եմ Չարենցի հատորը, հարցնում եմ` Չարենցի սիրային բանաստեղծությունները կարդու՞մ են, ասում է. «Չէ, Չարենց չեն կարդում, Պարույր Սևակ են շատ սիրում»։ Նայում եմ, Պարույր Սևակ չկա գրադարանում։ Գրադարանավարուհին ասում է. «Չէ, չունենք Սևակ, գալիս հավաքվում են, ես անգիր ասում եմ բոլոր բանաստեղծությունները, իրենք ժամերով լսում են ու գրում»։ Այստեղ՝ ժպիտ։

 

Հիմա կրթության մասին

Հին սերունդը ամեն ինչ սովորել է, որ պարագիծ հարցնեիր վաթսունին մոտ կնոջը՝ կիմանար, Սևակ են սիրում՝ ինքը արտասանում է։ Հիմա, չգիտեմ սովետական կրթությունը վա՞տ էր, անգիր իմանալը վա՞տ էր, թե չէ, բայց գրադարանավարուհին իր գիտելիքով զորամասի տղաների համար մարդկային մթնոլորտ է ստեղծում իր՝ շատ տարիներ առաջ ստացած կրթության հաշվին, կրթական ժամանցն է ապահովում, տրամադրություն է ստեղծում։ Իսկ հետո իմացանք, որ զինվորների մեջ քիչ չեն նրանք, որոնք տառաճանաչ չեն։ Ու գրադարանավարուհին երեկոյան նրանց տառեր է սովորեցնում, կարդալ են սովորում։ Այսպիսի կրթական մոտիվներ։

Փոխգնդապետ Մհեր Սարգսյանն ասում է` Ռուսաստանից եկած զինվորներ ունենք, որոնք այնտեղ են մեծացել, հայերեն գրել, կարդալ չգիտեն, բայց այնքան գրագետ են զինվորական տերմինաբանության ու առհասարակ մնացած հարցերում, երևում է, որ դպրոց են գնացել, ու հիմա այդ գրագետ տղաներին ասում ենք` ռուսերեն չեք կարող արտահայտվել, ու նրանք սովորում են հայերեն։ Այդ զինվորներից մեկը Թովմասյան Թովմասն է Եկատերինբուրգից։ Շատ կիրթ ու շատ հեշտ շփվող, բաց տղա է, հայերեն նորմալ խոսում է, մի քիչ ակցենտով, եղբայրը նույն զորամասում է ծառայում։ Թովմասը իմ մշտական հարցին, թե ծառայելուց հետո ի՞նչ է անելու, տալիս է տարբեր տարիների, տարբեր դիրքերում լսած մշտական պատասխանը․ «Գնալու եմ Ռուսաստան»։ Ափսոս, անհեթեթություն կա, որ շատ է անհեթեթ․ գալ, ծառայել սահմանի վրա, դիրքերում, որ հետո գնա Ռուսաստան։ Ռուսաստանից եկած հայ տղաների շատ եմ հանդիպել դիրքերում։ Նրանք, իրոք, տարբերվում են առաջին հերթին շփման բացությամբ, շփման մշակույթ ունեն, չեն ամաչում շփվելիս, ժպտադեմ են միշտ ու այս տղաներից ակնհայտ երևում է, որ խնդիր առաջացնող չեն, օտար երկրներում հայերը շատ օրինապահ են դառնում, գումարած՝ դպրոց են հաճախում, դաս են սովորում, տիրապետում են նվազագույն պարտադիր գիտելիքների, բայց ամենակարևորը, որ բանակում հատկապես անմիջապես երևում է՝ ազատ են շփման մեջ, որը շատ խնդիրների բացակայության ու հեշտ ինտեգրման հմտության մասին է վկայում, ինչն իմ համոզմամբ` կրթական ծրագրի կարևոր բաղկացուցիչ է։

 

Ղարաբաղի բոլոր մյուս շրջաններում զորամասեր ու դիրքեր տեսնելն անբնական բանի զգացում չէր առաջացնում։ Դե, մարող ու վերսկսող կռվի տարածք է։ Բայց Մարտունու շրջանում, դիրքեր գնալ չէի պատկերացնում, դիրքերի գոյությունը չէի պատկերացնում, որովհետև այդ շրջանում իմ ենթագիտակցությամբ միայն պապի տուն կարող էր լինել, ազատ, սահման չունեցող ամառ ու օգոստոսի քսանհինգին՝ արձակուրդի հետ ավարտվող կինո՝ հոյակապ ռեժիսուրայով, դերասաններով, օպերատորական աշխատանքով, երաժշտական ձևավորմամբ, տեսարաններով, երկխոսություններով, հրաշալի սցենարով։ Մարտունիում դիրքեր չէի պատկերացնում։ Մարտունիում պիտի լիներ միայն Նորշեն գյուղից Մարտունիով Ստեփանակերտ գլորվող սուր քիթ ավտոբուսը, որի ուղևորները դուրս էին եկել ֆիլմից կամ պատահաբար այդ կտորը դուրս էին մնացել ֆիլմից։ Պիտի գլորվեր ուրախ ավտոբուսը հռհռոցով, հումորով, գույնզգույն շորերով, կարմիր հավի՝ կտորի տոպրակից դուրս եկող կտուցով, սպիտակ «վըխադնոյ բասանոշկաներով», ինչ-որ մեկի պատկառազդու թղթապանակով ու ցիլինդրով ու իմ՝ կինո նայող դեմքով, իսկ հանգստի օրերին՝ բարեկամական արտոնագրով․ մեծ ընկուզենու ստվերում կանգնած դատարկ ավտոբուսի մեջ խաղալու արտոնությունը մինչև վերջ օգտագործելու աննկարագրելի երջանկությամբ։ Հիմա զինվորական մեքենաներ են ավելի շատ հանդիպում Մարտունու՝ մոշի մացառներով պարսպված փոշոտ ճանապարհներին, իսկ ուրախ ավտոբուսը չկա։

Ուրախ ավտոբուսը պիտի վերադառնա, որ քաղաքից եկած ուրիշ փոքրեր նորից տեսնեն իմ տեսած կինոն, նայեն հիացած, որովհետև պատերազմները դասագրքերում են միայն մնում ու կյանք չեն դառնում։ Պահեա և պահպանեա զաւտոբուսն այն։

Լուսինե Հովհաննիսյան

Hetq.am

 

Հետևեք մեզ Telegram-ում
website by Sargssyan