Այսօր՝ 19 մարտի 2024թ., 00:00
Լյուքս դասի տիեզերական ճամփորդություններով զբաղվող ընկերությունը ուղևորներին կես միլիոն դոլարանոց ուտեստ կառաջարկի Rolls-Royce Ghost-ը «թոշակի կանցնի». նրան կփոխարինի նոր Alpina սեդանը Որքան կնստի ամեն մի ծառը Երեւան քաղաքի վրա. Բեգոյանը մանրամասներ հայտնեց Քնած մարդկանց ուղեղը հասկանում է արտաբերված բառերի իմաստը. գիտնականներ Հարի Քեյնը վնասվածք է ստացել Տավուշի նախկին մարզպետ Հովիկ Աբովյանը Հայաստանին կփոխանցի ավելի քան 608 մլն 634 հազար դրամ Նրա հետ վաղուց չեն բանակցում, այլ՝ պահանջում են. Արշակ Կարապետյանը հակադարձում է Նիկոլ Փաշինյանին Արագածոտնում ձյան առատ տեղումներ են (տեսանյութ) Ռուսական ընտրություններն ակնհայտորեն ոչ ազատ էին, ոչ արդար. Սպիտակ տուն Հռոմի պապ, Կիմ Չեն Ըն, Մադուրո. ովքեր են շնորհավորել Պուտինին Ոստիկանությունը հորդորում է կապել ամրագոտիները, այլապես՝ կտուգանեն ԵՄ Խորհուրդը կքննարկի Հայաստանին աջակցության հարցը «Ցեղասպանության հակադարձում. Արցախի հայերի իրավունքների և անվտանգ վերադարձի ապահովում» խորագրով քննարկում ԱՄՆ Կոնգրեսում Սպասվող առատ տեղումներից չբողոքեք, մեզ ջուր է պետք․ Գագիկ Սուրենյան Առանց միջազգային արդարադատության հնարավոր չէ հասնել կայուն ու տևական խաղաղության. հայտարարություն 2023-ի սեպտեմբերից Հայաստանը լքած 7 825 արցախցիներ չեն վերադարձել. նոր տվյալներ Պուտինը հայտարարել է, որ համաձայն է եղել Նավալնիի փոխանակմանը Ադրբեջանցիներն ավերել են գետավանցի ազատամարտիկների հիշատակին նվիրված հուշահամալիրը «Ֆեներբահչեի» ֆուտբոլիստների եւ «Տրաբզոնսպորի» ֆանատների բախումը (տեսանյութ) Մոլդովայում ձերբակալել են ՌԴ դեսպանատունը հրկիզելու փորձ կատարած տղամարդուն Հարբած կինը կապված սավաններով փորձել է իջնել 4-րդ հարկից, սակայն վայր է ընկել և մահացել Մարսի մակերեսին միլիարդավոր խառնարանների ձևավորման համար մեկ երկնաքար է պատասխանատու Կլիմայի ակտիվիստները խափանել են Հռոմի հայտնի մարաթոնը՝ «մահաբեր ամռան» մասին նախազգուշացնելու համար Շիրակի մարզում, Ապարանի տարածաշրջանում և Ջերմուկում ձյուն է տեղում Հնագետները հայտնաբերել են, թե որտեղ է խորտակվել 17-րդ դարում անհետացած բրիտանական լեգենդար ռազմանավը Գերմանիայի նախագահը չի շնորհավորի Պուտինին նախագահական ընտրություններում տարած հաղթանակի կապակցությամբ․ Գերմանիայի նախագահի մամուլի քարտուղար Մեդվեդևը շնորհավորել է Ռուսաստանի թշնամիներին ընտրություններում Պուտինի հաղթանակի կապակցությամբ Մարտի 20-ի հանրահավաքը որևէ առնչություն չունի արցախյան ու հայաստանյան քաղաքական ուժերի հետ. Արտակ Բեգլարյան Այսօր մենք Հայաստանի հետ խաղաղ բանակցությունների ակտիվ փուլում ենք․ Ալիև Մարտունեցիներն ընդդիմադիր պատգամավորների հետ քննարկել են անվտանգային իրավիճակը Ստոլտենբերգ. Մենք հույս ունենք Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև կայուն խաղաղության հասնել Օրվա խորհուրդ Քիրբի. Ուկրաինացիները նահանջում են պաշտպանության երկրորդ և երրորդ գիծ Արա Աբրահամյանի ներկայացուցիչը Մոսկվայի հայերի միությունում ծեծի է ենթարկել 20-ամյա երիտասարդին Ում է իրականում պատկանում Թաիրով 50/10 հասցեում գտնվող հողատարածքը. ով է զավթողը Տղամարդը կոտրել է Սյունիքի, Վայոց ձորի և Արարատի մարզերում տեղադրված բոլոր արագաչափերը Վլադիմիր Պուտինն, ըստ նախնական տվյալների, ընտրություններում ստացել է ձայների 87,68 %-ը 17-ամյա տղայի սպանության մեջ հիմնական մեղադրյալներից մեկը հայտնել է, որ դանակն իրեն փոխանցել է ընկերը․ մանրամասներ սպանության դեպքից Ռուսաստանցի թենիսիստներ Կարեն Խաչանովն ու Անդրեյ Ռուբլյովը բարեգործական հանդիպում են անցկացրել Լոս Անջելեսում Արցախից բռնի տեղահանված ընտանիքների համար Ֆերմերին երկարաժամկետ ազատազրկում է սպառնում՝ մուտանտ ոչխարներ բուծելու համար Ինչպես կարող եք կառուցել Ձեր տունը սահմանամերձ բնակավայրում ամբողջությամբ պետության ֆինանսավորմամբ. մանրամասներ (տեսանյութ) ԱՄՆ-ն Ճապոնիային է վերադարձրել Երկրորդ համաշխարհայինի ժամանակ հափշտակված 22 պատմական նմուշ Երգիչ Բրունո Մարսը Լաս Վեգասի խաղшտներից մեկին պարտք է 50 մլն դոլար Երևանի Ինֆորմատիկայի պետական քոլեջի ուսանողին սպանած անձին դատարանը կալանավորեց ՀՀ-ում օդի ջերմաստիճանը մարտի 19-ի ցերեկը կնվազի 5-7 աստիճանով, մարտի 20-22-ին նույնքան կբարձրանա ՔՊ-ի կողմից իմ նկատմամբ շատ մեծ ճնշում կար, որ պետք է քաղաքապետարանում բոլորին հանեմ, նոր մարդկանց բերեմ. Մարության 38-ամյա տղամարդը կրծքավանդակի ձախ կեսի հրազենային վնասվածքով Վանաձորի հիվանդանոց է տեղափոխվել ՌԴ-ում ընտրությունների քվեարկության վերջին օրն ավելի քան 50 մարդ է բերման ենթարկվել Պատժամիջոցները՝ Բաքվի վարչակարգը զսպող գործիք. Գարդման-Շիրվան-Նախիջևան համահայկական միությունը ողջունել է Եվրախորհրդարանի բանաձևերը Ալեքսանդր Շիրվինդտի ժառանգության մասին մանրամասներ են հայտնի դարձել Ալեն Սիմոնյանն ուզում էր դառնալ քաղաքապետ և մի փոքր տխրել էր, որ չդարձավ. Մարության Ո΄չ քո հոր տարածքներն են, ո΄չ դու սուլթան ես, ո΄չ թագավոր ես, որ հիմա էլ հանձնում ես. Բագրատ Սրբազանը՝ 4 գյուղերի մասին Եթե ես չընտրվեմ, առնվազն արյունահեղություն կլինի. Թրամփ Մեր արտաքին քաղաքականության նպատակը կարծես մեր ընկերներին մեզ թշնամի դարձնելը լինի․ Լևոն Քոչարյան Բերման է ենթարկվել Մաստարայի վարչական ղեկավարը. նրա ծոցագրպանում կանեփ է հայտնաբերվել Մոսկվայի վրա թռչող ԱԹՍ–ի ոչնչացման պահը հայտնվել է համացանցում Եթե Փաշինյանը պատրաստ է տալ հայկական տարածքներ, պարտավոր է նաև պահանջել վերադարձնել ԼՂ ինքնավար մարզի կարգավիճակը․ Օսկանյան Ուկրաինան կկորցնի ավելի շատ տարածքներ. Իլոն Մասկի կանխատեսումը «Դոմոդեդովոյում» դեպի Մոսկվա թռչող ԱԹՍ է խոցվել․ քաղաքապետ Ինչ-որ մի տեղ պիտի կանգնի այդ նահանջը, թող Ոսկեպարում կանգնի. մենք պետք է կանգնեցնեք այդ նահանջը. Աջապահյան Մենք Սուրբ լեռ ունենք, Արարատն է․ Բագրատ Սրբազան «00 DD 000» համարանիշը ձեռք է բերել Սամվել Ալեքսանյանի փեսան ՌԴ նախագահի ընտրությունների արդյունքներից շատ բան է կախված. ՀՀ-ում ՌԴ դեսպան Կալանավորները չեն ենթարկվել ծառայողների պահանջներին և տեղափոխվել են պատժախցեր ՆԳՆ փրկարար ծառայությունը Զովունի գյուղի մոտ գտնվող գազալցակայանում տեղի ունեցած պայթյունից մանրամասներ է հայտնել Պատրաստվենք մեր կյանքի ամենակարևոր հանդիպմանը. Գալստյան կիրակի Կին ուղևորին չենթարկվելը վարորդի համար տխուր հետևանք է ունեցել Ռուսաստանի 8 շրջաններում 35 անօդաչու է խոցվել և գրավվել. Կրասնոդարի նավթավերամշակման գործարանում հրդեհ է բռնկվել Օրվա խորհուրդ ՏԵՂԵԿԱՆՔ № 41՝ Նիկոլ Փաշինյանին ընտրածների համար Խոշոր պայթյուն և փլուզում՝ Քանաքեռավանի գազալցակայանում․ աշխատակիցը մի քանի մետր շպրտվել է. նրա վիճակը ծայրահեղ ծանր է Օրվա խորհուրդ Պատգամավորներից ովքեր են մեկնելու ՌԴ՝ դիտարկելու նախագահական ընտրությունները Մանուկ Սուքիասյանը մանրամասներ է հայտնել քաղաքապետարանում խուզարկությունից Binance-ի թոփ մենեջերներ Ղամբարյանը և Անջարվալան ձերբակալվել են Նիգերիայում. Wired Գևորգ Պապոյանին կփոխարինի Ծովինար Վարդանյանը Գյումրու Տիմիրազևի փողոցի 61-ամյա բնակչին սպանել է 47-ամյա հարևանը Տնտեսագետ Յուրի Մինասյանին դաժան ծեծի ենթարկելով հասցրել են մահվան Շարունակում ենք մնալ այն կարծիքին, որ «Հայոց պատմության» 7-րդ դասարանի դասագիրքը միտված է Հայոց ինքնության մի շարք կարևոր հիմնասյուների խաթարմանը․ Գիտնականներ ՆԱՏՕ-ն հավատարիմ է Հայաստանի, Մոլդովայի, Ադրբեջանի, Վրաստանի հետ գործընկերությանը. Ստոլտենբերգ
Հարցում

Հայրենադարձներ և փախստականներ մաս 1

Նախաբանի փոխարեն

Հայաստանի բնակչությունը մոտ 3 մլն է, այս պահին նվազման միտումով։ Ադրբեջանի բնակչությունը՝ 10 մլն, բարձր աճման միտումով։ Թուրքիայի բնակչությունը՝ 82 մլն, բարձր աճման միտումով։ Սրանք հրապարակային թվեր են, պետական գաղտնիք չեն և չափազանց մտահոգիչ են։ Իշխանությունը նպատակ է դրել 2040-ին Հայաստանում ունենալ 4 մլն բնակչություն։

Հնարավո՞ր է հասնել այս ցուցանիշին. մեր պատասխանը հետևյալն է՝ պետք է հասնել այդ ցուցանիշին, հակառակ դեպքում հեռանկարը տխուր կլինի։ Իսկ թե ինչպես՝ դա պետք է քննարկել, մշակել և ոչ թե դուր գալու համար կրկնել վերևից հնչեցված թիվը։

Որևէ կոչով, որևէ կարգախոսով, որևէ հուզական մղումով 21-րդ դարում զանգվածային ներգաղթ ապահովել հնարավոր չէ։ Բնական աճով այս ցուցանիշին հասնել հնարավոր չէ։ Միակ տարբերակը հարյուր հազարավոր մարդկանց վերադարձն է Հայաստան։ Սա չափազանց բարդ ու բազմաշերտ խնդիր է։ Հայրենադարձության համար անհրաժեշտ է մի շարք պայմանների և գործոնների համադրում: Միայն ցանկությունը քիչ է։ Մյուս կողմից Հայաստանն ունեցել է խոշոր հայրենադարձության նախադեպեր։ Մենք ներկայացնում ենք Հայաստանի հայրենադարձության և փախստականների հոսքերի պատմական փուլերը՝ փորձելով վեր հանել խնդիրները, անհաջողության գործոնները։ Ինչո՞ւ հայրենադարձների և փախստականների մեծ մասը չմնաց Հայաստանում, չմերվեց իրականությանը։ Սա միայն պատմական էքսկուրս չէ, սա նաև առաջիկա ծրագրերի համար սխալները չկրկնելու ուղեցույց է:

«Այլընտրանքային նախագծեր խումբ»

 

1945թ-ի նոյեմբերի 21-ին ՍՍՀՄ Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը որոշում ընդունեց հայերի զանգվածային ներգաղթը կազմակերպելու մասին: Դեկտեմբերի ութին ստեղծվեց Ժողկոմխորհին առընթեր արտասահմանից ներգաղթող հայերի ընդունման և տեղավորման կոմիտե: Հանձնաժողովի նախագահն էր Բ.Ա. Աստվածատրյանը, տեղակալները՝ Հ.Հ Մարջանյանը, ժողովրդական նկարիչ Մ.Սարյանը, ՀՍՍՀ արտաքին գործերի ժողկոմ Ս.Կ. Կարապետյանը, բժշկական գիտությունների դոկտոր Ա.Մելիք-Ադամյանը:

Այս որոշման մասին հրապարակվեց ՀՍՍՀ մամուլում, «Սովետական Հայաստան» թերթում տպագրվեց «Պատմական որոշում» վերնագրով խմբագրական: Հայկական խորհրդային մամուլը, ինչպես բնորոշ էր խորհրդային իրականությանը, հանդիսավոր տոնականությամբ մատուցեց որոշումը: Երկրի տարբեր գյուղերում ու ավաններում հրավիրվում էին ժողովներ՝ խորհրդային կառավարության որոշումը ողջունելու համար:

Անգամ Ս.Էջմիածնի Հայրապետական աթոռի «Էջմիածին» պաշտոնական ամսագիրը 1946 թ-ի ապրիլ-մայիս համարում արտատպում է «Սովետական Հայաստան» պաշտոնաթերթում տպագրված «Արտաշատի շրջանի կոլխոզնիկների և կոլխոզնիկուհիների դիմումը Հայկական ՍՍՌ բոլոր աշխատավորներին» դիմումը, որտեղ մանրակրկիտ ներկայացվում է շրջանի յուրաքանչյուր կոլխոզում հրավիրված ժողովի արձանագրությունն ու որոշումը՝ հայրենադարձների համար կատարվող հանգանակությունների մասին: Նույնպիսի հանգանակությունների մասին էին հաղորդում Հայաստանի խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկությունները:

Սակայն, խորհրդային իրականությանը բնորոշ այս պոմպեզ պատրաստությունը, ինչպես պարզվեց ներգաղթից հետո, չհամընկավ իրականությանը և բովանդակային տարբերություն եղավ կարգախոսների և իրական կյանքի միջև:

Խորհրդային կոչերն ու ոգևորող խմբագրականներն ու հոդվածները, սփյուռաքահայերի շրջանում ոգևորություն առաջացրին: Իհարկե , կիսվեցին նրանց տեսակետները, նաև քաղաքական հայացքներից ելնելով մի մասը ոգևորվեց հայրենիք գալու հնարավորությամբ, մյուսները՝ չհավատացին խորհրդային երկրի խոսքին:

Սփյուռքահայ գաղթօջախներում ստեղծվեցին ներգաղթի կոմիտեներ: Առաջին կոմիտեներից մեկը ստեղծվեց Սիրիայում և Լիբանանում, ապա՝ Ֆրանսիայում, Պաղեստինում, Երուսաղեմում, Իրանում, Նյու-Յորքում, Եգիպտոսում, Եթովպիայում, Սուդանում, Իրաքում, Կիպրոսում: Հունահայերի ներգաղթով զբաղվում էր Հունահայերի ազգային ժողովրդական միության կենտրոնական վարչությունը:
Հայրենադարձության հարցերով զբաղվող կենտրոնական կոմիտե է ստեղծվում նաև Հարավային Ամերիկայում:

ՀՍՍՀ կառավարության կազմած նախնական պլանով որոշված էր 1946 թ. Հայրենադարձել 8930 ընտանիք կամ 28800 մարդ, այդ թվում Իրանից՝ 4930 ընտանիք (15800) մարդ. Սիրիայից և Լիբանանից՝ 1450 ընտանիք ( 4950 մարդ), Հունաստանից՝ 600 ընտանիք ( 3450 մարդ), Ռումինիայից՝ 800 ընտանիք (2550) մարդ և այլ երկրներից՝ 50 ընտանիք (150) մարդ (Հ.Մելիքսեթյան, Հայրենքի-սփյուռք առնչություները և հայրենադարձությունը):

Հայրենադարձների առաջին մեծ խումբը Բաթում հասավ «Տրանսիլվանիա» նավով 1946 թ-ի հունիսի 23-ին՝ ճանապարհ ընկնելով Բեյրութից: Նավի վրա 1806 մարդ կար: Հունիսի 29-ին հայրենադարձների գնացքը Բաթումից շարժվեց Խորհրդային Հայաստան:
Այս դրվագների վավերագրական տեսանյութերը հաճախ են ցուցադրվում հայկական հեռուստատեսությամբ: Մարդկանց ցնծությունն անկեղծ է: Դժվարություններն ու սպասվող հիասթափություններն այդ կադրերում չկան:

Ժապավենները վկայում են այն մեծ սպասման մասին, որ մարդիկ կրել են իրենց մեջ, շատերը գնացքից իջնելով համբուրում են հողը ու լաց են լինում:

1946-ի հուլիսին սկսվեց ռումինահայերի, բուլղարահայերի հայրենադարձությունը: «Անիվա» , «Ռոսիա» և «Վերխոյանսկ» շոգենավերով Բուլղարիայից Սովետական Հայաստան ժամանեցին 4383 հայ:

Թվով ամենամեծ հայրենադարձությունը տեղի ունեցավ Իրանից՝ 20597 մարդ:

«1946 թ հունիս-հոկտեմբեր ամիսներին Իրանից, Սիրիայից, Լիբանանաից, Բուլղարիայից և Ռումինիայից Սովետական Հայաստան ներգաղթեց 10801 ընտանիք կամ 50945 մարդ» (Հ.Մելիքսեթյան,Հայրենիք-սփյուռք առնչությունները և հայրենադարձությունը):
Ըստ մասնագիտությունների ամենափոքր թիվը կազմում էր մտավորականությունը՝ 343 մարդ, որից 160-ը ուսուցիչ, բժիշկներ՝ 61, դերասաններ՝39, նկարիչներ և քանդակագործներ՝ 32, ինժեներներ՝ 15, երգիչներ և երաժիշտներ՝ 19, գրողներ և լրագրողներ՝12, պրոֆեսորներ՝ 2 մարդ:

Հայրենադարձության հանդիսավոր ու ոգեղեն դրվագներից հետո սկսվեց իրական դժվարություններին իրենց բախման փուլը: Առաջին հիասթափությունները և իրենց նախկին կեցության համեմատ եղած տարբերությունները առաջացրին ցնցում և հիասթափություն:

Ամենաառաջին խնդիրը քաղաքաբնակ հայրենադարձվածներին քաղաքում տեղավորելու հնարավորություն չունենալն էր: Արևելյան եվրոպայի, Ֆրանսիայիև մյուս երկրների քաղաքաբնակ հայերին տեղավորում էին հեռավոր գյուղերում՝ առանց որևէ կենցաղային պայմանի, ինչը չէր կարող դժգոհություն չառաջացնել: Հայրենադարձված հայերից մեկը պատմում էր, որ երբ գիշերով Երևանի մոտակա գյուղերից մեկում տեղավորելու էին տարել, նախկին ֆրանսուհին, խնդրում է, որ իրենց տեղավորեն օպերայի հարակից տարածքում, քանի որ աղջիկը կոնսերվարտորիայում է սովորելու: Այս ցանկություն-պահանջն այնքան միամիտ է հնչում խորհրդային իրականության ու բնակֆոնդի պայմաններում, որ Գրենոբլից հայրենադարձված հայուհու հիասթափությունը կարելի է պատկերացնել առանց հետագա մանրամասների, իսկ մանրամասները ֆրանսուհու առաջարկին ի պատասխան հնչած քրքիջն է եղել:

Մեկ ուրիշը նկարագրում է առանց դուռ ու պատուհան իր կացարանը Երևանի արվարձաններից մեկում:

Մյուս խնդիրը վառելիքով ապահոված չլինելն էր: Առաջին ձմեռը շատերը հիշում են ցրտի, սառնամանիքի ձմեռ, երբ ինքնուրույն հայթայթում էին ցանակացած վառելանյութ:
Պետք է նշել, որ տարբեր էին հայրենադարձվածների նյութական վիճակըները Հայաստան գալու պահին: Հիմնական հատվածը տեղացիներից նյութապես ավելի ապահոված էր, բայց առաջին տարում ներգաղթողները ստիպված եղան վաճառել իրենց տան կարևոր ու թանկարժեք իրերը անհրաժեշտ պայմաններով ապահովելու ու սնվելու համար:

Տեղացիների համար նրանց անդրաշխարհիկ իրերը, սպասքը, կահույքը, հագուստը, սպիտակեղենը արժեք ու հետաքրքրություն էին ներակայցնում և դրանք լավ վաճառվում էին:

Խնդիր էր նաև ըստ մասնագիտությունների տեղավորելը: Եկվորների մեջ մեծ թվով ոսկերիչներ, կոշկակարներ,կահույքագործներ ու դերձակներ կային, որոնք ձգտում էին մասնավոր արհեստագործության, ինչը իրենց նախկին երկրներում բնականոն էր, իսկ խորհրդային Հայաստանում հետապնդվում էր ու քրերորեն պատժելի էր: Սա առաջին անհասկանալի ցնցումներից էր հայրենադարձների համար, քանի որ մարդը չէր կարող ընկալել, թե ինչու ինքը, եթե կոշկակար է ու լավ կոշկարար, չի կարող կոշկակարություն անել իր հայրենակցիների համար: Հայաստանցիները, սակայն, շատ շուտ հասկացան, որ հայրենդարձվածները լավագույն կոշկակարներն են, դերձակները, ոսկերիչները և սկսեցին օգտվել նրանց վարպետությունից: Իրենց տներում նրանք, այնուամենայնիվ շարունակում էին մասնավոր գործունեությունը:

1947 թ-ին վերսկսվեց հայրենադարձությունը: Ֆրանսիահայերը Հայաստան են ներգաղթել երկու խմբով, առաջինը՝ «Ռոսիա», երկրորդը՝ «Պոբեդա» նավով:

Հայրենադարձված հայերի հետ զրույցներից առանձնանում են երկու մեծ խումբ հայրեդարձվածներ: Առաջին խումբը որպես դրսի բարեկեցության միջին խավ ակնկալում ու պահանջում էր բարեկեցության գոնե նվազագույն պայմաններ և հայրենիք: Մյուս խմբի համար, թեև նրանք նույնպես պատրաստ չէր կեցության առաջարկվող պայմաններին, բայց հայրենիքում ապրելու գաղափարը գերակայող էր: Հայրենադարձվածների մեծ մասը հետ վերադառնալու ցանկություն ունեցավ անմիջապես, սակայն դա հնարավոր դարձավ յոթանասունականներին միայն, որովհետև երկաթե վարագույրի մասին իրենց տեղյակ չէին պահել:

Ոմանք նույնիսկ նշում էին, որ առաջին տարակուսանքն ապրել են, երբ Բաթում տանող նավի վրա հասկացել են, որ նավախցերի քանակը քիչ է և շատերը մի քանի օր պետք է նավարկեին բաց տախտակամածի վրա: Մյուս մասը, հաստատվեց հայրենքիում՝ առանց վերադառնալու փորձի ու սերունդներն արդեն տեղացի հայեր են:

Հայրենդարձության խնդիրներից էր նաև տեղացիների ընդունելությունը: Իհարկե, արտաքուստ և ի պաշտոնե պետության հրահանգած բոլոր կարգախոսները ըստ արժանվույն ներկայցնում էին հայրենադարձվողների հանդեպ մեծ ոգևորությունը: Իրական կյանքում պատկերը մի փոքր այլ էր: Հայաստանը միատարր երկիր էր, եթե չհաշվենք քիչ թվով ռուսներին, քրդերին, եզդիներին ու ադրբեջանցիներին:

Միատարրությունը ստեղծել էր փակ համայնքին բնորոշ հատկանիշներ: Բացառությամբ ռուսների՝ որոնց հանդեպ խորհդային իշխանության տարիներին հայերին հաջողությամբ ներարկվեց «մեծ եղբոր» ու «կարևոր ազգի» համախտանիշ, երկրում հայտնվող մյուս բոլոր մշակութային խմբերի հանդեպ հայաստանցիները ցուցաբերում էին դժվար ընդունելու վառ արտահայտված տրամադրություն:

Տեղացիների համար խորթ էր արևմտահայերենը և փոխանակ սովորելու և իմանալու, նրանք ձևավորում էին ծաղրի բանահյուսությունը. հայրենադարրձներին տեղացիները կնքեցին «ախպարներ» անունով, ինչը «եղբայր» բառի արևմտահայ տարբերակն էր ընդամենը: Ձևավորվեցին եկվորների խառնվածքի մասին կաղապարներ: Տեղացիներից մեկը պատմում էր, երբ Արեշում ուսանող ժամանակ գնացել էին հայրենադարձ համակուրսեցու տուն նրան կանչելու, մայրը ասել էր, թե աղջիկը ճաշում է ու մի փոքր պետք է սպասել: Սա վեր էր ածվել թևավոր խոսք և հիմք դարձել մտածելու, թե «ախպարները ժլատ են»: Այնինչ մշակույթի մի որակ է, եթե ճաշում է՝ կարելի է սպասել, մանավանդ , որ սպասելու առաջարկն արվել է: Տեղացիները կհրավիրեին ներս՝ միասին ճաշելու, թեև հարց կմնար՝ արդյոք իրոք ուզում են հրավիրել, թե հանրության աչքին առատաձեռն ու հյուրասեր երևալու մեծ ցանկությունից դրդված կլիներ հրավերը:
Այսօրինակ կենցաղային մշակույթի տարբերությունները պատճառ եղան կաղապարների ստեղծման, թեև, իրականում հետ վերադառնալու գլխավոր պատճառը սա չէր, այլ՝ բարեկեցության անհնարությունն ու ազատության բացակայությունը:

Հայրենդարձվածներից շատերը իրենց զավակներին ռուսական կրթության տվեցին՝ որպես Խորհրդային Հայաստանին ինտեգրվելու երաշխիք: Միջնկարգ ու բարձրագույն կրթություն ունեցող մեկից, որը հայրենադարձվելու պահին յոթ տարեկան է եղել, պատահաբար լսեցի փայլուն թուրքերեն: Պարզվեց, տատը տանը թուրքերեն է խոսել, Պոլսից են եղել, ինքը ավարտել է ռուսական դպրոց ու բուհի ռուսական բաժին, իր հայերենը վատն էր, իսկ ռուսերենն ու թուրքերենը՝ փայլուն:

Հետագայում Ֆրանսիա վերադարձած հայրենադարձվածներից մեկը պատմում էր, որ ֆրանսիայից եկած աղջիների մասին տեղացիներն ասում էին, թե թեթևաբարո են, միայն այն պատճառով, որ նրանք ընկերոջ հետ կարող էին ռեստորան գնալ, իսկ տեղացի կանայք ընդունված չէր, որ տղամարդու հետ ռեստորան գնան, լավ չէր նայվում, կամ կարճ փեշը, սկզբում չէին ընդունում, հետո բոլորը հագան, կամ այն, որ իրենք կենսուրախ էին ու բարձր ծիծաղում, պարում ու երգում էին:

Բաթումից գնացքով Երևան հասած հայրենադարձները համբուրել էին հայրենի հողը լաց լինելով, իսկ յոթանասունականներին հետ վերադարձած նույն հայրենադարձվածները հեկեկացել են, երբ Փարիզի «Ռուասի» օդանավակայանում ուղեկցորդուհին հայտարարել է, թե օդանավը վայրէջք կատարեց իրենց սիրելի Ֆրանսիայում:

Հայրենիք վերադարձածների գերակշիռ մասը հետ վերադարձավ: Սա մեծ արտագաղթ էր, որը Խորհրդային իշխանությունը չհնչեցրեց, որի մասին որևէ պաշտոնական հաղորդում լինել չէր կարող: Բայց Հայաստանի բնակչությունը գիտեր, որ նրանք գնում են: Գիտեր, որ գնացին հարևանները, նույն փողոցի վրա ապրող «նոր էկողները», համադասարանցիներն ու համակուրսեցիները: Գիտեին, որ գնացին չհարմարվելով կյանքի պայմաններին ու հնարավորությունների սղությանը:

Իսկ մինչև գնալը նրանք Հայաստանում թողեցին իրենց բերած կենցաղային մշակույթը, արվեստը, արհեստը. սուրճ խմելու՝ ամեն հայաստանցու համար արդեն անբաժան սովորությունը, ասեղնագործությունը, ճաշատեսակները, խմորեղենները, նիստուկացի շատ դրվագներ և ամենակարևորը՝ մարդկանց, որոնք հետագայում դարձան մեր երգարվեստի,գեղանկարչության, երաժշտության, թատերական արվեստի,կինոյի, գիտության խոշոր դեմքերը, որոնցով կարողանում ենք հպարտանալ մինչ օրս:

Հայրենադարձվածների կյանքի մեծ ողբերգությունն առանձին թեմա է: Մեծ թվով հայրենադարձներ աքսորվեցին անծայրածիր Սիբիր, մի անհիմն մատնությամբ կամ թշնամությամբ: Ռուսերեն չիմացող մարդիկ հայտնվեցին քաղաքակրթությունից ու այս անգամ կյանքի նվազագույն պայմաններից զուրկ անտառներում, ավաններում, իրենց գալով ստեղծված կացարաններում: Եվ միայն Ստալինի մահից հետո կարողացան հետ գալ Հայաստան, անծայր ձյուների մեջ թողնելով քաղաքակիրթ աշխարհից կամավոր Հայաստան եկած հարազատների գերեզմանները:

Երկար տարիներ հայրենադարձության միայն հուզական-հայրենասիրական մասից էր ընդունված խոսել: Այնինչ, այն ունեցել է բավական ծանր, տեղ-տեղ ողբերգական դրվագներ: Այս հարցի ուսումնասիրությունը կարևոր է պարզելու համար, թե ինչ գործոններ են պատճառը, որ մշտապես Հայաստան ներգաղթած մարդիկ ինտեգրման խնդիր են ունենում և, ի վերջո, մեծամասնությունը թողնում է հայրենիքը:

Հասմիկ Հովհաննիսյան

«Այլընտրանքային նախագծեր խմբի պատվերով»

Շարունակելի

Հետևեք մեզ Telegram-ում
website by Sargssyan